Μιχαήλ Κ. Πολυχρονόπουλος, Συντονιστής Εκπ/κού ΄Εργου 9ης Ενότητας Δ.Σ. ΠΕ.Κ.Ε.Σ. Πελοποννήσου : Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 μέσα από Εικαστικές Δημιουργίες Ελλήνων & Ξένων Ζωγράφων

Η Ελληνική Επανάσταση του 1821, ενταγμένη στο ιδεολογικό πλαίσιο του 19ου αιώνα, εποχής σημαντικών ανακατατάξεων και σκληρών αγώνων για την κατάκτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της αφύπνισης της εθνικής συνείδησης των λαών, αποτέλεσε σύμβολο της απελευθέρωσης του πνεύματος και της ανεξαρτησίας της σκέψης.

Η Σημαία της Επανάστασης

Μέσα στο κλίμα του ρομαντισμού που επικρατούσε, η φιλελεύθερη Ευρώπη σκύβει με ενδιαφέρον και θαυμασμό πάνω στους αγώνες της μικρής σκλαβωμένης Ελλάδας. Ο πόθος για απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό, που διατηρήθηκε ζωντανός επί τετρακόσια χρόνια, αποτελεί ενσάρκωση του ίδιου ελεύθερου πνεύματος που χαρακτήριζε την αρχαία ελληνική σκέψη και η εξέγερση του μικρού και ηρωικού αυτού λαού ταυτίζεται με τους αγώνες απελευθέρωσης του ανθρώπινου πνεύματος από κάθε μορφής καταπίεση. Οι λάτρεις της κλασικής παιδείας και της αρχαιότητας είδαν τους «οπλοφόρους φουστανελάδες» ως αναπόσπαστο τμήμα των αρχαίων μνημείων και τους Έλληνες ως τον λαό που ενσαρκώνει επί χιλιετίες τις ίδιες ιδέες, τα ίδια ιδανικά. Το πανευρωπαϊκό αυτό ρεύμα συμπάθειας προς την αγωνιζόμενη Ελλάδα, ο Φιλελληνισμός θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και θα αναγκάσει τελικά τις φιλελεύθερες κυβερνήσεις να ενεργοποιηθούν υπέρ της Ελληνικής Επανάστασης. (Κείμενο της Εθνικής Πινακοθήκης Παραρτήματος Ναυπλίου)

Ευγένιος Ντελακρουά, Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου. 1826. Πινακοθήκη του Μουσείου Καλών Τεχνών στο Μπορντώ (Musée des Beaux-Arts de Bordeaux)

Ευγένιος Ντελακρουά, Σκηνή από τις σφαγές στη Χίο. 1824. Λούβρο-Παρίσι.

Θεόδωρος Βρυζάκης: Η υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι

Eυγένιος Ντελακρουά: Σπουδή πάνω στη φορεσιά των Σουλιωτών.

Λουδοβίκος Λιπαρίνι: Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα

Ευγένιος Ντελακρουά: Ο γκιαούρης πολεμά τον πασά

Ιδιαίτερα σημαντική υπήρξε η συμβολή των ευρωπαίων καλλιτεχνών με έργα εμπνευσμένα από συγκλονιστικά γεγονότα που συνέβησαν κατά την εξέλιξη του Αγώνα, όπως ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη, η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη, η Έξοδος του Μεσολογγίου γιατί, προβάλλοντας τον ηρωισμό και την αυτοθυσία του αγωνιζόμενου λαού προβάλλουν συγχρόνως αξιομίμητα πρότυπα αρετής και ανδρείας. Η απεικόνιση σκηνών του Αγώνα της Ανεξαρτησίας αναδείκνυε τις αρετές του γένους των Ελλήνων ενώ η προβολή του ελληνικού χώρου με τους αρχαίους ερειπιώνες και η επιστροφή στις προγονικές ηθικές αξίες εξυπηρετούσαν την επάνοδο στα αρχαιοελληνικά ιδεώδη.

Εδουάρδος Ντόντγουελ: Παρθενώνας 1821

Louis Dupre: Ο Νικολάκης Μητρόπουλος υψώνει την ελληνική σημαία στο φρούριο των Σαλώνων

Λουδοβίκος Λιπαρίνι: Έλληνας αγωνιστής

Xydacobe: Σφαγές από τους Τούρκους στους δρόμους των Χανίων

Henri Decaisne: Αποτυχημένη επιχείρηση

Η ανάγκη επιβεβαίωσης της εθνικής ταυτότητας των Ελλήνων και της πολιτισμικής συνέχειας θα εκφρασθεί με την αισθητική που επικρατούσε στη Δυτική Ευρώπη. Οι έλληνες καλλιτέχνες, πιστεύοντας ότι οφείλουν να διασώσουν την ιστορική μνήμη του Αγώνα ακολουθώντας τις τάσεις της τέχνης της Δύσης, θα βασιστούν στην εικονογραφία που αναπτύχθηκε από το κίνημα του Φιλελληνισμού. Έτσι οι απεικονίσεις του Αγώνα μετά την ίδρυση του ελεύθερου ελληνικού κράτους από έλληνες πια καλλιτέχνες θα είναι εξιδανικευμένες όπως υπαγόρευε ο φιλελληνικός προσανατολισμός. Ο Θεόδωρος Βρυζάκης και ο Διονύσιος Τσόκος, οι σπουδαιότεροι ζωγράφοι των πρώτων μετεπαναστατικών χρόνων, παρόλον ότι δίνουν μια διαφορετική άποψη του Αγώνα από εκείνη των Φιλελλήνων δεν παύουν να τον βλέπουν με τα μάτια των δασκάλων τους, που φλέγονταν από συναισθήματα συμπάθειας και θαυμασμού προς τον αγωνιζόμενο ελληνικό λαό. Στα έργα του Βρυζάκη ανιχνεύεται ο φιλελληνικός προσανατολισμός του περιβάλλοντος του βασιλιά Λουδοβίκου Α΄ της Βαυαρίας που εξιδανίκευε τον Αγώνα, και που εκφράζεται μέσα από μια ρομαντική και ιδεαλιστική αντίληψη ακόμη και όταν πρόκειται για σκηνές πόνου και οδύνης, ενώ ο Τσόκος, που η ιδεολογία του διαμορφώθηκε στο φιλελεύθερο περιβάλλον της Επτανήσου και της Βενετίας, οδηγείται σε μια περισσότερο ρεαλιστική ζωγραφική, αλλά πάντα μέσα στο πλαίσιο της ακαδημαϊκής παιδείας.

Άρι Σέφερ: Οι Σουλιώτισσες

Τόμας Φίλιπς: Λόρδος Βύρων

Θεόδωρος Βρυζάκης: Καραούλι

Ευγένιος Ντελακρουά: Έφιππος Έλληνας αγωνιστής

Αϊβαζόφσκι: Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο

Τα έργα τόσο των Ελλήνων όσο και των ξένων καλλιτεχνών, στα οποία τονίζεται η σχέση των νεοελλήνων με τους αρχαίους, προβάλλονται το ηρωικό μεγαλείο και η αυτοθυσία, αρετές που διασώθηκαν δια μέσου των αιώνων, εξυμνείται η ελληνική λεβεντιά σε μορφές που διασώθηκαν δια μέσου των αιώνων, εξυμνείται η ελληνική λεβεντιά σε μορφές που χαρακτηρίζονται για τη λιτή και κλασική ομορφιά τους, βρίσκουν ανταπόκριση στον λαό που αυτή την εποχή αισθάνεται την ανάγκη διαρκούς επιβεβαίωσης της πολιτισμικής του συνέχειας και της εθνικής του ταυτότητας. Σκηνές καθημερινότητας που διαδραματίζονται ανάμεσα σεε αρχαία ερείπια, παιδιά ντυμένα με στολή τσολιά, που γίνεται πλέον εθνικό σύμβολο, η απόδοση τιμής και ευγνωμοσύνης σε όσους προσέφεραν για την ελευθερία, είναι θέματα που με την ιδεολογική τους φόρτιση ικανοποιούν τις ανάγκες έκφρασης της ελληνικής κοινωνίας. (Εθνική Πινακοθήκη Ελλάδος)