Μιχαήλ Κ. Πολυχρονόπουλος, Συντονιστής Εκπ/κού ΄Εργου 9ης Ενότητας Δ.Σ. ΠΕ.Κ.Ε.Σ. Πελοποννήσου : Χριστουγεννιάτικο, Εικαστικό Αφιέρωμα

Τα Χριστούγεννα, όπως μας υπενθυμίζει και ο Andy Williams, αποτελούν για πολλούς/ές την ωραιότερη περίοδο του χρόνου! Μία τέτοια σπουδαία Ημέρα δεν θα μπορούσε ποτέ να απουσιάζει από τη θεματολογία και το έργο Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών, ζωγράφων, ποιητών και μουσικών. Ειδικότερα στη ζωγραφική και στο πλαίσιο των εορταστικών ημερών, παρατίθεται ένα σύντομο, εικαστικό ταξίδι στο παρελθόν με κυρίαρχη έμπνευση τη Γέννηση του Θεανθρώπου!

Η Γέννηση με την εικόνα του Θείου Βρέφους, την Προσκύνηση των Μάγων και των Ποιμένων, που επί της ουσίας συνοψίζει το Θαύμα των Χριστουγέννων, απασχόλησε έντονα, ως θεματική, τους μεγάλους ζωγράφους. Ανεξαρτήτως τεχνοτροπίας, σχολής και περιόδου, η κατάνυξη που περιβάλλει τον ερχομό του Θεανθρώπου είναι πανταχού παρούσα και κάθε έργο -περίτεχνο ή «απλό» στη σύνθεση του- γίνεται μήνυμα ελπίδας για μια νέα αρχή. Άλλωστε, η δύναμη της μεγάλης τέχνης είναι αφοπλιστική, ανεξαρτήτως θρησκεύματος και δόγματος.

Δομήνικος Θεοτοκόπουλος: «Η Προσκύνηση των Ποιμένων» (1612-14)

Η «Προσκύνηση των Ποιμένων» (1612-1614), αποτελεί έναν από τους πιο εμβληματικούς πίνακες του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (El Greco) στον οποίο εξανθρωπίζει το μυστηριακό γεγονός της Γέννησης, αναδεικνύοντάς το με την εξαιρετική του τεχνοτροπία! Το έργο είναι καθαρά θρησκευτικό και πρόκειται για μία εικόνα ορμώμενη από το Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο, παρουσιάζοντας την Παναγία μέσα σε έναν χώρο που παραπέμπει σε σπήλαιο, αφοσιωμένη στο νεογέννητο Ιησού, ο οποίος τοποθετείται στο κέντρο της εικαστικής απεικόνισης. Δίπλα στο βρέφος και αριστερά για τον θεατή βρίσκεται ο Ιωσήφ με ανοιχτά τα χέρια, δίνοντας την αίσθηση της έκπληξης και του σεβασμού προς το θαύμα της γέννησης. Οι τρεις μορφές που περικλείουν το Θείο βρέφος είναι οι ποιμένες, οι οποίοι ήρθαν για να Το προσκυνήσουν με τοποθετημένα τα χέρια τους σε στάση ευλάβειας, ενώ τη σύνθεση ολοκληρώνουν οι άγγελοι, στο επάνω μέρος της, ψάλλοντας τη Δόξα (Gloria).

«Η προσκύνηση των ποιμένων», 1612-1614, ελαιογραφία σε καμβά, 319 x 180 εκ., Μουσείο του Πράδο, Μαδρίτη.

Με μια πρώτη ματιά, ο πίνακας χωρίζεται σε δύο μέρη: στον ουράνιο και τον γήινο κόσμο. Η τεχνική αυτή απαντάται συχνά στον Θεοτοκόπουλο, υπερτονίζοντας το θεϊκό στοιχείο. Ένα χαρακτηριστικό που αποδίδει ιδιαίτερη ένταση στη σκηνή και παράλληλα κερδίζει την προσοχή των θεατών είναι η έντονη φωτοχυσία που πηγάζει από το νεογέννητο Ιησού και αντανακλάται στα πρόσωπα όλων των μορφών της σκηνής, ακόμα πιο έντονα στο πρόσωπο της Παναγίας. Η έντονη αυτή φωτεινότητα του ολόλευκου δέρματος τονίζεται ακόμη περισσότερο, καθώς έρχεται σε αντιδιαστολή με τα έντονα χρώματα του μπλε και του κόκκινου του ενδύματός της. Σκούρα χρώματα παρατηρούνται εξίσου και στις υπόλοιπες μορφές, αφενός στο γκριζογάλαζο ένδυμα του Ιωσήφ και αφετέρου στις αντιθέσεις του κίτρινου, του μπλε, του πράσινου και του κόκκινου χρώματος στα ενδύματα των ποιμένων. Συνεπώς, ο El Greco μοιάζει αρκετά ριζοσπαστικός στη χρήση συμπληρωματικών χρωμάτων. Τέτοιες θεωρίες, περί βασικών και μη χρωμάτων, βλέπουμε πολύ αργότερα στον 19ο αιώνα. Στο ίδιο μοτίβο, επάνω από την προσκύνηση του βρέφους, ως παρατηρητές είναι τοποθετημένοι οι άγγελοι, δύο εκ των οποίων βρίσκονται σε πρώτο πλάνο και φέρουν ενδύματα σε έντονη κόκκινη και κίτρινη απόχρωση, δίνοντας την αίσθηση της κίνησης σε ολόκληρο τον πίνακα. Ένα επιπρόσθετο χαρακτηριστικό της σύνθεσης αποτελεί η παραμόρφωση και η επιμήκυνση των μορφών, η οποία είναι αποτέλεσμα της επίδρασης του Θεοτοκόπουλου από το κίνημα το Μανιερισμού. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται, από τη μία πλευρά, η αποτύπωση της συναισθηματικής έντασης των προσώπων και, από την άλλη, ισχυροποιείται η απόδοση της πνευματικότητας προς την παράδοση του προσώπου του Θείου βρέφους. Ξεφεύγοντας από την αυστηρή ζωγραφική της Αναγέννησης και την τοποθέτηση των προσώπων με τη χρήση της προοπτικής, βλέπουμε αντιρεαλιστικές στάσεις, ενώ ένας εκ των ποιμένων, αν και βρίσκεται στο πρώτο πλάνο, γυρίζει επιδεικτικά την πλάτη στον θεατή για να παρακολουθήσει τη δράση. Ο El Greco κατόρθωσε να αποδομήσει τις ανθρώπινες μορφές, εξυψώνοντας συγχρόνως το Θείο, χαρακτηριστικό που επιτυγχάνει σε κάθε ζωγραφική του αναπαράσταση.

Γιαν Γκόσαρτ: «Η προσκύνηση των Μάγων» (1510 – 1515)

«Η Προσκύνηση των Μάγων» είναι δείγμα της πρώτης τεχνοτροπίας του Φλαμανδού ζωγράφου (1480 – 1533) και γνωστού πορτρετίστα, όταν ακόμη ήταν προσηλωμένης στη γοτθική παράδοση. Το έργο βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου.

Λεονάρντο Ντα Βίντσι: «Η προσκύνηση των Μάγων» ( 1470)

Ο ημιτελής πίνακας φιλοτεχνήθηκε μεταξύ 1481 και 1482, στην αρχή της καριέρας του κορυφαίου καλλιτέχνη. Περνώντας διαδοχικά από τις συλλογές των Μεδίκων, ο πίνακας του Λεονάρντο κατέληξε το 1670 στην Πινακοθήκη Ουφίτσι όπου και βρίσκεται μέχρι σήμερα. Οι λόγοι της μη ολοκλήρωσής του δεν είναι σαφείς. Ίσως αποφάσισε να αφήσει την Φλωρεντία ή οι εργοδότες του δεν συμφωνούσαν με τις μεθόδους και τις πρακτικές του, ή ενδεχομένως διαφώνησε με τους μοναχούς που του παρήγγειλαν το έργο, ακόμη και εξοργίστηκε με τους όρους της μεταξύ τους συμφωνίας.

Πιέρο ντέλα Φραντσέσκα: «Γέννηση» (1470 - 1485, πρπ.)

Ο Ιταλός ζωγράφος της πρώιμης Αναγέννησης (1412 – 1492) ήταν επίσης γνωστός στους συγχρόνους του ως μαθηματικός και γεωμέτρης. Η ζωγραφική του χαρακτηρίζεται από την ηπιότητα των χρωμάτων και τις γεωμετρικές φόρμες. Ο πίνακας βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου.

Λορέντζο Κόστα: «Αγία Οικογένεια» (1490)

Ο Λορέντζο Κόστα (1460 – 1535) ήταν Ιταλός ζωγράφος της Αναγέννησης. Ο υπέροχος στην απλότητα του αυτός πίνακας -με τους λόφους της Σιένας στο βάθος- βρίσκεται στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Λυών, στη Γαλλία.

Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς: «Η προσκύνηση των ποιμένων» ( 1608)

Ο πίνακας του Φλαμανδού ζωγράφου -που ήταν αρχικά καταχωρημένος με τον τίτλο «La notte» (Η Νύχτα)- ήρθε στο φως στις αρχές του 20ού αιώνα, από τον ιστορικό τέχνης Ρομπέρτο Λόνγκι. Το κιαροσκούρο (η χρήση έντονων αντιθέσεων μεταξύ φωτεινών και σκοτεινών ή φωτοσκιασμένων σημείων) θυμίζει Καραβάτζιο, τον οποίον ο Ρούμπενς είχε γνωρίσει κατά τη δεκαετή παραμονή του στη Ρώμη

Πίτερ Μπρίγκελ ο πρεσβύτερος: «Η προσκύνηση των Μάγων» (1564)

Γνωστός για τα τοπία και τις αγροτικές σκηνές του, ο Φλαμανδός Πίτερ Μπρίγκελ ο πρεσβύτερος (1525 – 1569) παρέδωσε περί τα σαράντα έργα (λίγα εκ των οποίων με θρησκευτικά θέματα), ενώ οι γιοι του Γιαν και Πίτερ ο νεότερος ήταν επίσης ζωγράφοι. «Η προσκύνηση των Μάγων» βρίσκεται στο Βασιλικό Μουσείο Καλών Τεχνών του Βελγίου, στις Βρυξέλλες.

Ντιέγο Βελάθκεθ: «Η προσκύνηση των Μάγων» (1619)

Από τους σημαντικότερους Ισπανούς ζωγράφους του μπαρόκ, ο Ντιέγο Βελάθκεθ (1599 – 1660), γνωστός κυρίως για τις προσωπογραφίες που φιλοτέχνησε ως καλλιτέχνης της αυλής του βασιλιά της Ισπανίας Φίλιππου Δ, υπέγραψε επίσης, λίγα έργα με θρησκευτικά θέματα. «Η προσκύνηση των Μάγων» βρίσκεται στη Μαδρίτη, στο Μουσείο του Πράδο (χρονολογημένο στην πέτρα κάτω από το πόδι της Παναγίας).

Στέφαν Λόχνερ: «Η προσκύνηση των Μάγων» (1440)

Το περίφημο «Τρίπτυχο των Τριών Μάγων», που αποδίδεται στον Γερμανό ζωγράφο Στέφαν Λόχνερ (1410 – 1451) βάσει σχετικής αναφοράς του Άλμπρεχτ Ντύρερ (1471-1528), πρέπει να έχει φιλοτεχνηθεί λίγο μετά το 1440. Σήμερα βρίσκεται στον Καθεδρικό Ναό της Κολωνίας. Αρχικά προοριζόταν για το Δημαρχείο της πόλης, ωστόσο μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση το 1810.Το κεντρικό τμήμα αναπαριστά την «Προσκύνηση των Μάγων». Στη μέση, καθισμένη σε θρόνο, είναι η Παρθένος με το Θείο Βρέφος. Το Αστέρι λάμπει από ψηλά και γύρω πετούν άγγελοι. Σε κάθε πλευρά προσεύχεται και προσφέρει δώρο ένας Μάγος, ενώ ο τρίτος στέκεται πίσω από το θρόνο. Στα δεξιά και αριστερά οι συνωστίζονται οι ακόλουθοί τους.

Άλμπρεχτ Ντύρερ: «Η προσκύνηση των Μάγων» (1504)

Το έργο φιλοτεχνήθηκε πριν την αναχώρηση του Γερμανού ζωγράφου για το δεύτερο ταξίδι του στην Ιταλία. Το περιβάλλον θυμίζει φλαμανδικό τοπίο. Τα ερείπια, οι ρωμαϊκές αψίδες μαζί με τις κινήσεις των ιππέων στο βάθος υπενθυμίζουν την δύση της ρωμαϊκής εποχής, ενώ η σκηνή της προσκύνησης μαρτυρά την εμφάνιση και την αποδοχή του νέου Χριστιανικού Ιδεώδους.

Υπάρχουν ζωγραφικές που απεικονίζουν τη γέννηση σε μέρη φτωχικά και ταπεινά κι άλλες σε περιβάλλοντα λαμπερά. Όλες οι εκδοχές έχουν το συμβολισμό τους. Ο Χριστός είναι ένας από εμάς, αλλά και Βασιλιάς των Βασιλέων! Πιο δημοφιλείς και συναισθηματικά φορτισμένες είναι οι εικόνες που δείχνουν τη Μαρία και τον Ιωσήφ φτωχούς να φέρνουν ένα παιδί μέσα σε χαλάσματα, παραπήγματα, σε στάβλους και σπηλιές… Εδώ ο συμβολισμός αφορά στην αποτυχία του παλιού κατεστραμμένου κόσμου και ο Ιησούς έρχεται να οδηγήσει σε κάτι νέο. Οι Άγγελοι σηματοδοτούν την παρουσία του Θεού και τη Θεία προέλευση του νεογέννητου, αλλά το σωματάκι μέσα σε φτωχικά σπάργανα φανερώνει την ανθρώπινη πλευρά του.

Οι βοσκοί είναι οι άνθρωποι που τώρα έχουν λόγο να ελπίζουν και τα ζώα που βρίσκονται δίπλα στη φάτνη αντιπροσωπεύουν όλο το ζωικό βασίλειο – ένα μήνυμα για την αξία της κάθε ζωής.

Paul Gauguin: Η Γέννηση του Χριστού

Η Παναγία είναι η μητέρα μας.

Κάθε γυναίκα που γεννά είναι μητέρα του Χριστού.

Κάθε μητέρα φέρνει στον κόσμο τον καρπό της αλήθειας.

Μιας αλήθειας στην οποία δύσκολα μπορεί κανείς να διακρίνει το ανθρώπινο από το θείο.

Ας αφεθούμε λοιπόν στη λάμψη του μυστηρίου της!

Yayoi Kusama: «Infinity Mirrored Room» (2013)

Όπως λέει και η ίδια η καλλιτέχνιδα:

«Αν και φοβάμαι τη μοναξιά, θα ήθελα να κρατήσω το ηθικό μου τόσο ψηλά, ώστε να μην την φοβάμαι».

Salvador Dali

Ποιος θα φανταζόταν ότι ένα θέμα όπως τα Χριστούγεννα θα μπορούσε να κεντρίσει το ενδιαφέρον του σουρεαλιστή ζωγράφου. Από το 1958 μέχρι το 1976 ο Salvadοr Dali δημιουργεί 19 κάρτες που είναι στην ουσία έργα μικρών διαστάσεων κατά παραγγελία της Ηoegst Iberica για τους πελάτες της. Στα συγκεκριμένα έργα ο Dali είναι πολύ προσεκτικός και αποφεύγει να απεικονίσει θρησκευτικά θέματα όπως η Γέννηση και χρησιμοποιεί συμβολικά και αλληγορικά το χριστουγεννιάτικο δένδρο που κυριαρχεί σε αυτές τις 19 εικόνες μέσα σε ερημικά τοπία και άλλα στοιχεία που παραπέμπουν σε δικές του προσωπικές μνήμες.

Sandro Botticelli: «Η μυστική Γέννηση» (1500)

Από τα σημαντικότερα έργα του Μποτιτσέλι, ενδεικτικό της θρησκευτικής έξαρσης της εποχής, αποτελεί μία εκδοχή του θέματος της προσκύνησης των ποιμένων. Είναι ο μοναδικός πίνακας που φέρει την υπογραφή του Μποτιτσέλι καθώς και την ημερομηνία ολοκλήρωσής του, χάρη στην αρχαία ελληνική επιγραφή που φιλοτέχνησε ο ίδιος. «Ζωγράφισα το έργο αυτό, κατά την εκπλήρωση της προφητείας του 11ου κεφαλαίου [της Αποκάλυψης] του Ιωάννη, όταν ο διάβολος αφήνεται ελεύθερος για τρεισήμισι χρόνια. Μετά θα αλυσοδεθεί και θα τον δούμε να συντρίβεται». Η μυστική Γέννηση, έργο του 1500, βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου.

Franz Κrüger: «Παίρνοντας με το παιδί του χριστουγεννιάτικο δέντρο»

Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο που στολίζει τα σπίτια των φτωχών και των πλουσίων είναι ένα από τα χαρακτηριστικά των Χριστουγεννιάτικων Ημερών. Στον παρακάτω πίνακα του Γερμανού ζωγράφου Franz Κrüger ένας άνδρας έχει βγει στο χιονισμένο δάσος μαζί με το γιο και το σκυλί του για να κόψουν το χριστουγεννιάτικο έλατο που θα διακοσμήσει την αγροικία τους.

Marcel Rieder: «Στολίζοντας το χριστουγεννιάτικο δένδρο» (1898) - Ιδιωτική Συλλογή

Στον παραπάνω πίνακα του Γάλλου Marcel Rieder (1862-1942) μεταφερόμαστε σε μια σκηνή αστικής εύπορης οικίας. Η κυρία διακοσμεί το Χριστουγεννιάτικο δέντρο στο σαλόνι του σπιτιού της.

Viggo Johansen

O Δανός ζωγράφος Viggo Johansen (1851-1935) απεικονίζει μία χαρούμενη οικογενειακή σκηνή γύρω από το φωτισμένο χριστουγεννιάτικο δέντρο στο σαλόνι μίας εύπορης αστικής κατοικίας.

Albert Chevalier Tayler: «To Χριστουγεννιάτικο δέντρο» (1911) - Ιδιωτική Συλλογή

Στον παραπάνω πίνακα του Βρετανού ζωγράφου Albert Chevallier Tayler (1862-1925) γύρω από το φωτισμένο χριστουγεννιάτικο δέντρο βρίσκεται μια ακόμη οικογένεια με πολλά παιδιά διαφορετικής ηλικίας. Το σπίτι πρέπει να είναι αγροτικό.

Joseph Clark

Ο Βρετανός ζωγράφος Joseph Clark (1834-1926) της Βικτοριανής εποχής απεικονίζει μία οικογενειακή σκηνή από το χριστουγεννιάτικο τραπέζι εύπορης αστικής οικογένειας.

Thomas Falcon Marshall: « Χριστουγεννιάτικο πρωί» (1865) - Ιδιωτική Συλλογή

Μια σκηνή από χριστουγεννιάτικο έθιμο της αγγλικής υπαίθρου απεικονίζει ο Βρετανός ζωγράφος Thomas Falcon Marshall (1818-1878). Το πρωί των Χριστουγέννων παιδιά και μεγάλοι μαζεύουν κλαδιά.

Eastman Johnson: «Χριστούγεννα. Οικογένεια Blodgett» (1864), Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Ν. Υόρκης

Tα Χριστούγεννα της εύπορης οικογένειας Blodgett στο σαλόνι του σπιτιού τους απεικονίζει ο Αμερικανός ζωγράφος Eastman Johnson. Στην άκρη δεξιά διακρίνεται το χριστουγεννιάτικο δέντρο. Ένα χριστουγεννιάτικο στεφάνι κρέμεται πάνω από την πόρτα.

William Macduff: «Χριστουγεννιάτικο πρωί σε αγγλική αγροτική κατοικία»

O Βρετανός ζωγράφος William Macduff (1824-1881) απεικονίζει μια οικογενειακή σκηνή από το χριστουγεννιάτικο πρωινό μίας αγροτικής οικογένειας. Μικροί και μεγάλοι γύρω από το φτωχικό χριστουγεννιάτικο τραπέζι.

Joseph Clark: «Χριστουγεννιάτικο πρωί»

Χριστουγεννιάτικο τραπέζι και δύο χαρούμενα κοριτσάκια παίρνουν το πρωινό τους στο κρεβάτι.

Είναι πρωί Χριστουγέννων!

Viggo Johansen: «Χριστουγεννιάτικη ιστορία» (1935)

Βλέποντας το φωτισμένο χριστουγεννιάτικο δεντράκι ακούει μια χριστουγεννιάτικη ιστορία. Ακόμα ένας χριστουγεννιάτικος πίνακας από τον Δανό ζωγράφο Viggo Johansen.

Η ελληνική ζωγραφική του 18ου & 19ου αιώνα είναι κυρίως μια ηθογραφική ζωγραφική με στόχο να ωραιοποιήσει την πραγματικότητα των Ελλήνων της εποχής και να προσδώσει συναισθηματικότητα. Ο νατουραλισμός και η οπτική πραγματικότητα μεταμορφώνονται σε πίνακες ζωγραφικής με αφηγηματική χροιά. Σε μια κοινωνία που αναζητά την ταυτότητα και την παράδοσή της και που στέκεται στην πίστη της στη θρησκεία και στον αγώνα της για την καθημερινή επιβίωση έρχεται η παρατηρητικότητα και η αγάπη του καλλιτέχνη να μεταδώσει αυτές τις στιγμές. Τα Χριστούγεννα, μια από τις μεγαλύτερες γιορτές του Χριστιανισμού αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες του 19ου αιώνα κι απέδωσαν με κοινή σχετικά τεχνική αλλά με διαφορετική θεματολογία το φάσμα των γιορτών.

Νικηφόρος Λύτρας: «Τα Κάλαντα» (1872)

Τα «Κάλαντα» του Νικηφόρου Λύτρα το 1872 είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έργα που καθορίζουν όχι μόνο τον ίδιο τον καλλιτέχνη αλλά και την ελληνική ηθογραφική τέχνη του 19ου αι. Καλλιτέχνης της ηθογραφικής ζωγραφικής απεικόνισε μια πολυπρόσωπη παραδοσιακή ελληνική σκηνή λίγο παράδοξα. Τα παιδιά τραγουδούν τα κάλαντα σε μια αγροτική αυλή τη νύχτα! Το φως είναι ελάχιστο κι επιβλητικό και προέρχεται από το φεγγάρι, το μικρό φανάρι και την αντανάκλαση του κρυσταλλένιου ποτηριού. Τα παιδιά παρουσιάζουν μια ανομοιογένεια ως προς τη συμπεριφορά και την ενδυμασία. Άλλα τραγουδούν κι αλλά γελούν κάνοντας την ατμόσφαιρα πιο ευχάριστη.

Το μυστηριακό κλίμα της στιγμής εντείνεται από το δοξαστικό μήνυμα που φέρουν τα κάλαντα των Χριστουγέννων ή της Πρωτοχρονιάς μέσα από τις παιδικές φωνές. Έργο με διαχρονικότητα μιας και παρουσιάζει ένα παραδοσιακό έθιμο που τηρείται ακόμη και σήμερα κι ενώνεται έτσι το παρελθόν με το παρόν. Το χαρμόσυνο μήνυμα της γέννησης της αγάπης και της αλληλεγγύης που θεωρητικά μεταφέρουν τα Χριστούγεννα, δε γνωρίζει χρώματα και φυλές αλλά ενώνει τους ανθρώπους. Αυτό είναι κατ’ επέκταση και το μήνυμα που προσπαθεί να μας μεταφέρει ο ζωγράφος μέσα από το πρίσμα μιας συγκινησιακής κι αφηγηματικής διάθεσης.

Σπύρος Βικάτος: «Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο» (1903)

«Το χριστουγεννιάτικο δέντρο» (1903) του Σπύρου Βικάτου είναι ένα έργο που έρχεται σε αντιδιαστολή με τα δύο προηγούμενα. Απεικονίζει μια μεγαλοαστική οικογένεια να χαίρεται ήρεμες στιγμές στο σπίτι πλάι στο στολισμένο δέντρο. Μια Ελλάδα σύμφωνα με τα τότε δυτικά πρότυπα, μια τάξη-ελίτ φαίνεται να συγκίνησαν τον καλλιτέχνη και να γίνει το πρότυπο των γιορτών. Η μητέρα παίζει με το μωρό της, το μεγαλύτερο παιδί στολίζει το δέντρο κι ο παππούς απολαμβάνει τη στιγμή χαζεύοντας τα άλλα μέλη της οικογένειας. Υφάσματα βαριά και γιορτινά στολίζουν τον χώρο μαζί με τα βαριά έπιπλα. Μια ήρεμη ατμόσφαιρα και καθωσπρεπισμού αποπνέεται μέσα από τα χρώματα και τα πρόσωπα.